beleidsplan
De Ambassade van de Noordzee is een collectief van o.a. ontwerpers, kunstenaars, biologen, (landschaps)architecten, wetenschappers en juristen. Het is de missie van de Ambassade van de Noordzee om te luisteren naar de zee, in al haar diversiteit, en de Noordzee te erkennen als volwaardige politieke speler. In juni 2018 is de Ambassade van de Noordzee opgericht aan het Lange Voorhout 19 in Den Haag. De Ambassade werd genoemd als voorbeeld van een groeiende beweging ‘die werkt aan een niet-antropocentrisch of Aarde-gericht paradigma in wetgeving, beleid en educatie’ in het laatste Harmony with Nature VN rapport. In december 2020 mochten we voor onze ‘bijzondere inzet voor het debat over natuur en landschap in 2019 en 2020’ de Groeneveldprijs in ontvangst nemen.
Missie – Naar onze grootste publieke ruimte – de Noordzee – luisteren en deze verbeelden en representeren als volwaardige politieke speler.
Visie – In het Antropoceen zijn natuur en cultuur onlosmakelijk met elkaar verweven en zijn we afhankelijk van 99,999 procent van het leven voor ons eigen voortbestaan. Maar planten, dieren, dingen en microben hebben geen directe stem in ons huidige politieke stelsel. De AvdN stelt dat er een representatie-crisis in de democratie gaande is: het niet-menselijke leven wordt onvoldoende effectief vertegenwoordigd, net als het leven van toekomstige mensen en niet-mensen. We hebben nieuwe democratische middelen en rituelen nodig om grootse uitdagingen als biodiversiteitsverlies, klimaatverandering en politieke polarisatie te adresseren. Het is tijd voor een nieuwe politiek, waarin het niet-menselijk leven effectief vertegenwoordigd wordt.
Probleemstelling – De Noordzee – en het leven in de zee – is onvoldoende aanwezig en onvoldoende effectief vertegenwoordigd in politiek en beleid, omdat we in een cultuur leven waarin de mens zich buiten de ‘natuur’ waant
Doelen en fasering tot en met 2030 – Vanuit de probleemstelling en missie hebben we twee doelstellingen geformuleerd, die we in samenhang als een ruimtelijke ontwerpopgave beschouwen:
- Het onderzoeken van de grootschalige invloed van niet-mensen in en rond de Noordzee en de daarmee verbonden waterlichamen en de diepgaande verbintenis tussen menselijke en niet-menselijke Noordzee-spelers.
- De democratische gereedschapskist uitbreiden – zodat ook niet-menselijke spelers in en rond de Noordzee een stem en politieke invloed krijgen – en deze vertalen naar ruimtelijke ontwerpopgaven, stedenbouw, ontwerp en beleid.
Om deze doelen te bereiken vertaalt de Ambassade van de Noordzee de historische, biologische en culturele verbondenheid van mens en zee in een eigentijdse beweging. We organiseren een langlopend maatschappelijk, onderzoekend en ontwerpend gesprek over de relatie tussen mens en zee. We hebben daarbij de volgende fasering voor ogen.
Fase 1: Luisteren (2018 – 2022)
Vertrekkend vanuit de onderzoeksvraag ‘Wat doet de Noordzee?’ luister de Ambassade zo goed mogelijk luisteren naar de zee. In teams die bestaan uit kunstenaars, wetenschappers, verhalenvertellers, marine biologen en beleidsmakers wordt geluisterd in vier casussen: Stem voor de paling, Onderwatergeluid in de Noordzee, de Toekomst van de delta en Windparken op zee.
Fase 2: Spreken (2023 – 2026)
Met luistermethoden die zijn ontwikkeld in fase 1 kan de Noordzee zich laten zien, horen, voelen, ruiken en proeven in een nieuwe vorm van politiek activisme. In deze fase ligt de focus op de vertegenwoordiging van de Noordzee en het vergroten van de aanwezigheid van de Noordzee in de politiek en de samenleving.
Fase 3: onderhandelen (2027 – 2030)
Na de spreekfase zal de Ambassade zich op diplomatieke wijze inzetten voor een meer Noordzee-inclusieve democratie. Een belangrijk onderdeel van deze fase is het laten ‘landen’ van de opgedane inzichten in het huidige web van menselijke wetten, belangen en regelgeving.
Activiteiten – Vanuit haar doelstellingen ontwikkelt de Ambassade autonoom werk op eigen titel zoals de oprichting en openingszitting in Den Haag in 2018, de tentoonstelling Zwemmen in het Antropoceen in het HEM, Zaandam en het ritueel Uitvaart van het Holoceenin 2019. Ook presenteert de AvdN regelmatig werk op uitnodiging van musea, festivals en debatpodia zoals Het Nieuwe Instituut; Garage Rotterdam; MAAT Lissabon, Museum Arnhem, Oerol, Stedelijk Museum/ Metropolis M, de Biënnale van Sydney en Pakhuis de Zwijger.
In 2020 organiseerden we in samenwerking met de Stichting Internationale Spinozaprijs een groot aantal digitale ontmoetingen, presentaties en programma’s met vele duizenden deelnemers rond de Spinozalens. De Franse denker Bruno Latour die met zijn ‘Parlement van de Dingen’ een belangrijke inspiratie is voor de AvdN, ontving de Spinozalens dat jaar uit handen van de burgemeester van Amsterdam Femke Halsema, in cultuurhuis Felix Meritis. Daarnaast vonden op verschillende locaties – waaronder Radboud Universiteit Nijmegen, Garage Rotterdam, De Studio van NEMO, Arcam en SPUI25 – lezingen en tentoonstellingen plaats.
Sinds 2020 werkt de AvdN aan de casussen: Stem voor de paling, Onderwatergeluid, Toekomst van de delta en Windparken op zee. Deze vormen de inhoudelijke ruggengraat van het programma. Vier interdisciplinaire onderzoeks- en ontwerpteams onderzoeken in specifieke casussen hoe representatie werkt in bijvoorbeeld wetenschap, politiek en ruimtelijke ordening en beschrijven, ontwerpen en verbeelden manieren om de niet-mens effectiever te vertegenwoordigen.
In 2021 zijn we gestart met de ontwikkeling van het Audement, een architectonisch ontwerp waarin groepen mensen de politieke stem van de Noordzee kunnen beluisteren. In toenemende mate wordt de Ambassade van de Noordzee uitgenodigd in beleidsomgevingen, zo presenteerden we bijvoorbeeld tijdens European Maritime Day 21 in Den Helder. Ook maakten we werk voor onder meer RE | Nature in Den Bosch, Amsterdam Museum, Droog en EYE in Amsterdam.
De ontwikkelingen rond rechten van natuur, en politiek deelnemerschap van niet-mensen zijn overal ter wereld gaande. Om daarvan te leren en bij aan te sluiten hebben de juristen en experts in Rechten van de Natuur Laura Burgers en Jessica den Outer in opdracht van de Ambassade het compendium Rights of Nature. Case studies from six continents geschreven. De Nederlandse en Engelstalige versies zijn vormgegeven door Corine Datema en op 23 september 2021 in samenwerking met Het Nieuwe Instituut gepresenteerd tijdens de Architectuur Biënnale 2021 in Ocean Space Venetië. De Nederlandse uitgave is in februari 2022 gepresenteerd in Framer Framed. In het najaar van 2022 verschijnt in samenwerking met een Duitse uitgever een Duitstalige editie van het compendium.
- Casussen
Stem voor de paling -Onderzoeksteam: landschapsarchitect Thijs de Zeeuw, aquatisch ecoloog Maarten Erich, kunstenaar Sheng-Wen Lo,ontwerper Yi-Fei Chen, eco-socioloog en actie-onderzoeker Darko Lagunas.
-Partners:Arcam, Amsterdams fonds voor de kunst, Ravon, OBA, Waternet, Stimuleringsfonds Creatieve Industrie
De tegenstelling tussen ‘stad’ en ‘natuur’ is niet langer houdbaar. We ontdekken steeds meer hoe rijk de stad is aan niet menselijk leven en realiseren ons ook dat we niet zonder dat andere leven kunnen. Het is van essentieel belang dat we de stad en haar ecologie met elkaar leren verzoenen en natuurinclusief – dus óók voor de niet-menselijke stedeling – gaan ontwerpen. Maar om erachter te komen wat de wensen van niet-mensen zijn zullen we moeite moeten doen en leren luisteren.
Stem voor de palingspeelt zich af binnen de kaders van het speculatief onderzoek Ontwerp als dialoog van landschapsarchitectThijs de Zeeuw. Als onderdeel van zijn Architect in Residency (AiR) bij Arcam bevraagt Thijs het onderwaterleven van het Oosterdok op haar wensen voor een toekomstig palingpark, een speculatieve ruimte die zal gaan fungeren als ontmoetingsplek voor meersoortig samenleven. Doel van het onderzoek is om met behulp van interventies en experimenten in het Oosterdok nieuwe inzichten te krijgen in het onderwaterleven, gevolgd door concrete ontwerpen en beleidsvoorstellen.
De paling, een dier dat met een fascinerende levenscyclus dat als gevolg van overbevissing, migratie barrières, smokkel en klimaatverandering ernstig wordt bedreigd is hier het boegbeeld. In 2020 organiseerde de Ambassade van de Noordzee het programma Stem voor de paling rondom het Oosterdok. Op de kade van het Marineterrein kon het publiek in de palingstormbaan F/EEL van kunstenaar Sheng-Wen Loervaren hoe het is om als migrerende paling allerlei obstakels tegen te komen. Thijs de Zeeuwpresenteerde in de tentoonstelling Endless Amsterdam – de circulaire stad in wordingin Arcam oa zijn palingkaart, een plattegrond van de stad waarin de paling de legenda bepaald. Zo lees je de (on)toegankelijheid (rood en groen) van het Amsterdamse water in deze kaart af en de mate van vervuiling.
Stem voor de paling kreeg in 2020 veel aandacht in de media waaronder in Het Parool, NRC en Metropolis M. In 2021 vertelde Thijs de Zeeuwin de documentaire Voorbij het virusvan Alexander Oey op NPO2 over zijn onderzoek. Lees hier meer over het onderzoek in palingblog 2020en in palingblog 2021.Lees hiermeer over de output in 2020.
Vanaf 2021 krijgt het onderzoek naar de representatie van de paling in Amsterdam een vervolg onder de titel In gesprek met de niet-menselijke stedeling. Stem voor de paling II. Met behulp van interventies en experimenten in het Oosterdok worden nieuwe inzichten verkregen in het onderwaterleven met als doel het verkrijgen van een set nieuwe ontwerpprincipes. De bevindingen zullen vanaf juli 2022 te zien zijn in Arcam en worden ook gedeeld tijdens de tentoonstelling in de OBA. Lees hierover de interventies in het Oosterdok.
Toekomst van de Delta
– Onderzoeksteam: kunstenaar Theun Karelse, hoogleraar Rivieren en Delta’s Maarten Kleinhansen actie-onderzoeker Darko Lagunas
– Partners: KennisCommunity Open Oosterschelde, Zeeuwse Milieufederatie (ZMf), Bibliotheek van Zeeland en het programma Finding ROOTs, Watersnoodmuseum, kunstacademie ArtEZ Arnhem, Studio Inscape, TU Delft, Zeeuws Archief, Prins Bernhard Cultuurfonds.
De Deltawerken zijn een modern symbool van maakbaarheid en menselijke overwinning op de Noordzee. Door de zeespiegelstijging komt deze manier van kustbescherming, en het maakbare zelfbeeld van de Nederlander, echter steeds meer onder druk te staan. Nederland staat voor grote uitdagingen. De leefbaarheid staat onder druk door afnemende biodiversiteit, zeespiegelstijging, verzilting, verdroging, wateroverlast, en bodemdaling. Toekomstscenario’s zijn er in verschillende soorten en maten. Wetenschappers van Universiteit Wageningen onderzochten een toekomst waarin de kracht van de natuur Nederland ‘veilig en welvarend houdt’. Diverse ontwerpers schetsen Nederland in 2300; van een duin metropool en het verplaatsen van steden naar het Oosten, tot een industrieel grid met drijvende steden. In sommige scenario’s wordt de provincie Zeeland botweg opgegeven. Alle scenario’s hebben een ding gemeen: de mens staat centraal. De ecologische gevolgen worden erkend, maar toekomstscenario’s richten zich op ander gebruik van ‘natuurlijke hulpbronnen’ en ‘economische haalbaarheid’. Niet-mensen worden buiten beschouwing gelaten, tenzij ze direct bijdragen aan de veiligheid of economie van mens-Nederlanders.
Team Toekomst van de delta werkt aan alternatieve toekomstscenario’s voor de gehele Zeeuwse Delta, waarin óók meer-dan-menselijke perspectieven centraal staan. Centrale vraag is hoe beter geluisterd kan worden naar die biodiverse Delta-gemeenschap en hoe we mogelijk in dialoog kunnen treden met meer-dan-mensen in de Zeeland Delta. Dit draagt bij aan een meer inclusieve benadering van de ruimtelijke ordening van de kust, die nu vastloopt in menselijke belangenverstrengelingen. Door ook te luisteren naar meer-dan-menselijke actoren verbreedt Team Delta drastisch de ruimte waarbinnen wordt gesproken over de toekomst van Zeeland en onze relatie tot de zee.
In 2021 en 2022 werkt Team Delta aan Onzichtbaar Zeeland, een onconventionele atlas vol met verrassende feiten over het Zeeuwse landschap die aan het mensenoog worden onttrokken maar voor niet-mensen des te relevanter zijn. Eeuwenlang gaven atlassen weer wat mensen konden zien: wegen, rivieren, bergen. Gezien de uitdagingen die ons te wachten staan, hebben we vandaag de dag visualisaties nodig om onzichtbare patronen en processen te onthullen die ons leven vormgeven. Dieren, planten en rivieren vormen cruciale informanten, gidsen en boodschappers begenadigd met een enorm scala aan zintuigen en intelligenties.
Still uit Stemmen uit Zeevan socioloog Darko Lagunas. Lagunas maakte opnames in de Zeeuwse Delta van gesprekken met mensen die de stemmen van prominente (niet-menselijke) actoren in Zeeland: de duinen, verdronken dorpen, de bruinvis en de zee weten te vertalen. De video’s werden gepresenteerd in NEMO De Studio in november 2020.
De atlas Onzichtbaar Zeeland geeft uitzicht op werelden van meer dan alleen mensen. In gesprek met de duinen, de bruinvissen en de verdronken dorpen komen nieuwe perspectieven bovendrijven. Hiermee creëert Team Delta nieuwe ruimtes voor gesprek en dialoog. Voor een breed publiek lezers, maar ook voor gesprekken aan beleidstafels waar grote belangen van kustbescherming, natuurbescherming en ruimtelijke ordening elkaar ontmoeten.
Windparken op zee
– Onderzoeksteam:landschapsarchitect Ziega van de Berg, socioloog Darko Lagunas, aquatisch ecoloog Maarten Erich, architect Bruno Vermeersch, adviseur Susan Arts, Halima Tantawy, student International Land and Water Management en Thijs Middeldorp vanuit de Ambassade van de Noordzee.
– Partners:Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, MUST
Als bij de aanleg van windparken meer eisen aan windparkbouwers en vergunninghouders worden gesteld, zoals het toevoegen van hard subtraat rond de windmolen, kunnen verbeterde leefgebieden voor vissen en andere dieren ontstaan. In een ontwerpend onderzoek werken we binnen deze casus aan radicale perspectieven op de onderwaterwereld in een windpark. Het doel is om een alternatieve inzending te maken voor de tender Windmolenpark Hollandse Kust West. De termijn voor inzending van de tender sluit in april 2022. Het windpark zal in 2025/2026 gereed moeten zijn.
Het casusteam ontwerpt een windpark vanuit de belangen van het bestaande landschap en het zeeleven. Alle ontwerpkeuzes, van de schaal van de windmolenvoet, een windpark tot de schaal van de gehele Noordzee zijn gericht op het stimuleren van groei van een divers en rijk zeeleven. Dit radicale ontwerp gaat, ook door aansprekende visualisaties, functioneren als inspiratiebron en discussiestuk voor beleidsmakers, natuurorganisaties, windmolenbouwers en andere betrokkenen.
In 2021 maakte de casus Windparken op zee deel uit van de tentoonstelling The World As We Don’t Know Itin DROOG. Ook organiseerde de Ambassade van de Noordzee op 11 januari 2022 in DROOG een inspraakmiddag waarin publiek werd uitgenodigd mee te praten over het te bouwen windmolenpark Hollandse Kust West.
Onderwatergeluid in de Noordzee
-Kunstenaar Xandra van der Eijk, geluidskunstenaar en curator Harpo ’t Harten wetenschapper Katja Phillipart
– Partners: WMR, NIOZ, Nederlandse Maritieme Producties & Stichting Duik de Noordzee Schoon, Rijkswaterstaat, Sydney Biënnale, Nederlandse Ambassade in Australië.
Het blijkt dat veel van het zeeleven grote hinder ondervindt van lawaai van bijvoorbeeld scheepvaart en bouwwerkzaamheden. Veel dieren in de Noordzee communiceren en navigeren namelijk via geluid. Wanneer dit door lawaai verstoord wordt kunnen zij elkaar niet meer bereiken en zich slecht oriënteren. Er wordt gelukkig steeds meer onderzoek gedaan naar geluidsoverlast onder water, onder andere door Rijkswaterstaat via het project geluidsmonitoring JOMOPANS. Ook leren we steeds meer over de manieren waarop zeedieren horen en communiceren. Je kunt zeggen dat dergelijk onderzoek wordt gedaan uit naam van de zeewezens. Zij zijn per slot van rekening degenen die te lijden hebben onder de menselijke geluidsoverlast. Team Onderwatergeluid houdt zich bezig met deze representatie. Hoe kunnen wij ons via metingen en onderwater-opnames een voorstelling maken van de beleving van het geluidslandschap onder water? En wat is de impact van deze geluiden op het samenleven van mensen en niet-mensen in de Noordzee?
Kunstenaar Xandra van der Eijk ontwikkelde in samenwerking met de Ambassade van de Noordzee het project Ghost Reef. Ghost Reef bouwt voort op het BioArt&Design Award-project Seasynthesis, een geluidsinstallatie over geluidsoverlast in de Noordzee. Beide projecten zijn gerealiseerd met hulp van Wageningen Marine Research en het NIOZ.
Ghost Reef biedt een close-up ontmoeting met antropogene, koudwaterkoraalriffen in de Noordzee. De vele substraten in de Noordzee die worden gevormd door duizenden scheeps- en vliegtuigwrakken, olie- en gasplatforms en windmolens die zich op de Noordzeebodem bevinden zijn hotspots van biodiversiteit die een belangrijke rol spelen in het grotere ecosysteem. Ze worden echter nauwelijks onderzocht of beschermd. In de uitgestrektheid van het door mensen gekoloniseerde water, worden territoria verloren, gewonnen en uitgebreid. Elke gemeenschap is een uniek ecosysteem met een eigen identiteit.
Deze kunstmatige koudwater riffen zijn tijdelijk, onbegrepen en onbekend, maar tegelijkertijd een toonbeeld van hoop en veerkracht. Hoe kunnen we de stem van de riffen van de Noordzee aanwezig maken in ons publieke debat?
Met Ghost Reefspeculeert Xandra Van der Eijk over een Noordzee vol fragmentarische riffen. Geanimeerde videocollages met 3D-gegenereerde modellen op basis van de schaarse opnamen die door duikers zijn gemaakt, worden afgewisseld met veldopnames van soundscapes die zijn gemaakt op twee locaties: een oesterbank bij de Brouwersdam in Zeeland en het wrak van de Ara, een stoomschip dat tot zinken werd gebracht door een mijn in 1942, gelegen ten noorden van Schiermonnikoog.
Ghost Reefis momenteel te zien op rīvus,de Biennale van Sydney (12 maart – 13 juni 2022). Daarnaast is de geluidscompositie Seasynthesis ontwikkeld, speciaal voor Space in Between, een reeks wandelingen en site-specifieke oefeningen gemaakt door rīvus-deelnemers, nationale en internationale denkers, onderzoekers en makers. Space In Betweenverbindt de locaties van de Biënnale van Sydney via wandelingen en nodigt het publiek uit om met aandacht het landschap en de stad te ervaren.In 2021 werd Ghost Reefook gepresenteerd tijdens RE_NATURE in Den Bosch.
Het Audement
– Team: AvdN i.s.m. Architectenbureau Studio Ossidiana, scenograaf Tim Vermeulen, jurist en onderzoeker Dr. Daphina Misiedjan, antropoloog en actie-onderzoeker Darko Lagunas.
– Partners: Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Van Eesteren-Fluck & Van Lohuizen Stichting, Museum Arnhem, Oerol, IABR
Een belangrijke pijler vanaf 2021 is de ontwikkeling van Het Audement. Bij een nieuwe, ecologische politiek hoort ook een nieuwe politieke arena. Daarom werken we sinds 2021 aan het ontwerp en de realisatie van een fysieke ambassade: een publieke ruimte waar mens en zee kunnen samenkomen. Want als we willen dat de natuur ook de interruptiemicrofoon kan grijpen, zullen we onze politieke ruimtes opnieuw moeten ontwerpen.
Het Audement is een site-specifiek architectonisch ontwerp waarin groepen mensen de politieke stem van de Noordzee kunnen beluisteren. Met een woordspeling op het ‘parlement’ wordt deze ruimte het ‘Audement’ genoemd: een inclusieve publieke ruimte waar mens en niet-mens elkaar kunnen leren verstaan. Bij dit model voor multispecies samenleven en het meerstemmige/meersoortige luisteren hoort ook het ontwikkelen van sociale praktijken die mensen in staat stellen te luisteren naar stemmen van niet-mensen. Politiek en beleid heeft wat ons betreft, zeker gezien de uitdagingen waarvoor we staan, meer luistertijd in plaats van spreektijd nodig.
Publicaties
In november 2020 publiceerden we de essaybundel De Stem van de Noordzeei.s.m. Uitgeverij Boom (genomineerd voor de Socratesbeker) en in 2021 het Compendium Rechten voor natuur — Casestudies.Laura Burgers enJessica den Outer– beiden expert op het gebied van rechten voor natuur binnen het netwerk ‘Harmony with Nature’ van de Verenigde Naties, schreven dit het compendiumin opdracht van de Ambassade van de Noordzee. Hierin analyseren zij per continent enkele voorbeelden van hoe de rechten van natuur zijn erkend. Daarbij gaan ze in op zowel het wereldbeeld dat ten grondslag ligt aan elke casus, als de huidige implementatie en handhaving ervan.
Het Engelse editie van het Compendium werd tijdens de 17th International Architecture Exhibition – La Biennale di Venezia gepresenteerd in Ocean Space Venice. De AvdN nam deel aan het publieksprogramma op uitnodiging van Het Nieuwe Instituut die de inzending voor het Nederlandse Paviljoen verzorgt. De Nederlandse editie werd gepresenteerd in Framer Framed op 2 februari 2022 met een programma waarin we met juristen, rechten voor natuurinitiatieven en natuurorganisaties bespraken of en hoe rechten voor natuur vertaald kunnen worden naar het Westerse (rechts)systeem.
Met steun van Van Eesteren-Fluck & Van Lohuizen Stichting werken we momenteel aan een publicatie over het Audement. Alle resultaten van het onderzoek, en inzichten van de beleving worden daarin gebundeld. Ook formuleren en verbeelden we de principes voor het ontwerpen van deze inclusieve publieke ruimte waar mens en niet-mens elkaar kunnen leren verstaan. De publicatie is tegelijkertijd een soort handleiding om gelijksoortige luisterexperimenten en -prototypes op andere plekken te kunnen ontwerpen, bouwen en uitvoeren. Het zal in ieder geval een introductie in het luisteren door geluidskunstenaar en componist Harpo ’t Hart, een interview met Studio Ossidiana, een groot essay van antropoloog Darko Lagunas en Daphina Misiedjan, beschrijvingen, foto’s, schetsen en tekeningen van luisterinverventies en -rituelen bevatten. De presentatie van de publicatie is op de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam
